-----------------------------
อย่าเพียงแต่นั่งจิ้ม แต่จงเปิดพจนานุกรมกันบ้าง
“แม่” เป็นคำไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ บอกความหมายไว้ดังนี้ -
(๒) คำที่ผู้ใหญ่เรียกผู้หญิงที่มีอายุน้อยกว่าด้วยความสนิทสนมหรือรักใคร่เป็นต้น ว่า แม่นั่น แม่นี่.
(๓) คำใช้นำหน้านามเพศหญิง แปลว่า ผู้เป็นหัวหน้า เช่น แม่บ้าน.
(๔) ผู้หญิงที่กระทำกิจการหรืองานอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ค้าขาย เรียกว่า แม่ค้า ทำครัว เรียกว่า แม่ครัว.
(๕) เรียกสัตว์ตัวเมียที่มีลูก เช่น แม่ม้า แม่วัว.
(๖) เรียกคนผู้เป็นหัวหน้าหรือเป็นนายโดยไม่จำกัดว่าเป็นชายหรือหญิง เช่น แม่ทัพ แม่กอง.
(๗) คำยกย่องเทวดาผู้หญิงบางพวก เช่น แม่คงคา แม่ธรณี แม่โพสพ, บางทีก็ใช้ว่า เจ้าแม่ เช่น เจ้าแม่กาลี.
(๘) เรียกสิ่งที่เป็นประธานของสิ่งต่าง ๆ ในพวกเดียวกัน เช่น แม่กระได แม่แคร่ แม่แบบ.
(๙) เรียกชิ้นใหญ่กว่าในจำพวกสิ่งที่สำหรับกัน เช่น แม่กุญแจ คู่กับ ลูกกุญแจ.
(๑๐) แม่นํ้า เช่น แม่ปิง แม่วัง.
(๑๑) คำหรือพยางค์ในภาษาไทยที่มีตัวสะกดต่างๆ กันไป เรียกว่า แม่-ต่างๆ เช่น คำหรือพยางค์ที่มีตัว ก ข ค ฆ สะกดเรียกว่า แม่กก, คำหรือพยางค์ที่มีตัว ง สะกด เรียกว่า แม่กง เป็นต้น.
“พิมพ์” บาลีเป็น “พิมฺพ” (พิม-พะ) แปลตามศัพท์ว่า -
(๑) “สิ่งเป็นเหตุให้รู้จัก” คือเมื่อเห็นสิ่งนี้ก็ทำให้รู้ได้ว่าเป็นสิ่งนั้น
(๒) “สิ่งอันเขาลอกแบบมา”
“พิมฺพ” ในบาลีหมายถึง รูปร่าง, แบบ, ทรวดทรง, รูปเปรียบ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “พิมฺพ” ว่า -
(1) shape, image (ทรวดทรง, รูปเปรียบ)
(2) the red fruit of Momordica monadelpha, a species of Amaranth (ผลไม้ชนิดหนึ่ง มีสีแดง, ลูกตำลึง)
“พิมฺพ” เดิมเป็นคำเรียก “รูปหุ่นที่ตกแต่งไว้” ธรรมดา “หุ่น” จะทำให้สวยงามขนาดไหนก็ย่อมได้ “พิมฺพ” จึงมีความหมายโดยนัยว่า “ร่างที่สวยงาม” และเป็นคำใช้เรียกสตรีที่มีรูปร่างงาม (ชื่อ “พิมพิลาไลย” น่าจะมีนัยเช่นนี้)
ไทยเอาคำว่า “พิมฺพ” มาใช้ว่า “พิมพ์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ บอกไว้ว่า -
“พิมพ์ : (คำนาม) รูป, รูปร่าง, แบบ, เช่น หยอดวุ้นลงในพิมพ์ หน้าตาเป็นพิมพ์เดียวกัน. (คำกริยา) ถ่ายแบบ, ใช้เครื่องจักรกดตัวหนังสือหรือภาพเป็นต้นให้ติดบนวัตถุ เช่นแผ่นกระดาษ ผ้า, เช่น พิมพ์ผ้า พิมพ์ขนมเป็นรูปต่าง ๆ. (ป., ส.).”
แม่ + พิมพ์ = แม่พิมพ์
คำว่า “แม่พิมพ์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ บอกไว้ว่า -
“แม่พิมพ์ : (คำนาม) สิ่งที่เป็นต้นแบบ เช่น แม่พิมพ์ตัวหนังสือ, โดยปริยายหมายถึงครูอาจารย์ซึ่งถือว่าเป็นแบบอย่างความประพฤติของศิษย์.”
......................
๑ ครูบาอาจารย์ที่เปรียบเป็น “แม่พิมพ์” นี้ ถ้าเป็นเพศชาย มักมี “คนบ้าจี้” เปลี่ยนคำเรียกเป็น “พ่อพิมพ์”
๒ “แม่” มีความหมายหลายอย่าง (ดูข้างต้น) แต่ในคำว่า “แม่พิมพ์” นี้ “แม่” ใช้ในความหมายตามนัยแห่งข้อ (๖) เรียกคนผู้เป็นหัวหน้าหรือเป็นนายโดยไม่จำกัดว่าเป็นชายหรือหญิง เช่น แม่ทัพ แม่กอง และข้อ (๘) เรียกสิ่งที่เป็นประธานของสิ่งต่าง ๆ ในพวกเดียวกัน เช่น แม่กระได แม่แคร่ แม่แบบ
ไม่ใช่คำแสดงความเป็นเพศหญิงดังที่บางคน (หลายคน) เข้าใจ
๓ การเรียกครูผู้ชายว่า “พ่อพิมพ์” เป็นสิ่งบอกเหตุว่า คนสมัยนี้เข้าใจคำว่า “แม่” ในแง่เดียวเท่านั้น คือ แม่-คือเพศหญิง
๔ คงไม่น่าแปลกใจถ้าในอนาคตจะมีคนบ้าจี้เปลี่ยนคำว่า “แม่ทัพ” เป็น “พ่อทัพ”
และ “แม่กองบาลีสนามหลวง” เปลี่ยนเป็น “พ่อกองบาลีสนามหลวง” หรือไม่ก็ “พระกองบาลีสนามหลวง”
พจนานุกรมก็เหมือนครู
เปิดพจนานุกรมกันมั่งเถิดเจ้าข้า
อย่าเอาแต่พรรณนาพระคุณครูอย่างเดียว
--------------------------
พลเรือตรี ทองย้อย แสงสินชัย
๑๖ มกราคม ๒๕๖๖
๑๘:๓๐
แสดงความคิดเห็น
ข้อมูลความคิดเห็นของท่าน จะถูกตรวจสอบก่อนทุกครั้ง ฯ