ภาคิยธรรม ๔ ลักษณะ

 

ภาคิยธรรม ๔ ลักษณะ

เย หานฐิติวิเสส-    นิพฺเพธภาคิยา อิติ

อิเม หิ กุสลาทีนํ     ธมฺมานํปิ ปวตฺตเร.

กุศลธรรมเป็นต้น เป็นไปแก่บุคคล ๔ ลักษณะ คือ

๑. หานภาคิย (กุศล, ศีล, สมาธิ, ปัญญา…)

๒. ฐิติภาคิย (กุศล, ศีล, สมาธิ, ปัญญา…)

๓. วิเสสภาคิย (กุศล, ศีล, สมาธิ, ปัญญา…)

๔. นิพเพธภาคิย (กุศล, ศีล, สมาธิ, ปัญญา…)

*หานภาคิยกุศล,ฐิติภาคิยกุศล,วิเสสภาคิยกุศล,นิพเพธภาคิยกุศล

เช่น กุศล :-

๑) หานภาคิยกุศล – ได้แก่กุศลที่มีส่วนที่จะเสื่อมได้ง่าย เพราะขาดปัญญาประกอบ (กุศลญาณวิปปยุต), ขาดความเชื่อเรื่องกรรม, ผลของกรรม…เป็นต้น มีศรัทธาที่คลอนแคลน ทำกุศลกรรมมีให้ทานเป็นต้น โดยมุ่งหวังเกียติยศชื่อเสียง หรือทำแบบเอาหน้า, ภาวนากันตาย…เท่านั้น

๒) ฐิติภาคิยกุศล – ได้แก่กุศลที่ทรง ๆ คือไม่ก้าวหน้าไปไหน รู้บาป-บุญ,คุณ-โทษ เชื่อในกรรม, ผลของกรรมเป็นต้น…แม้ประกอบด้วยญาณสัมมปยุต แต่ก็ยังเป็นขั้นกามาวจร ฯ

๓) วิเสสภาคิยกุศล – ได้แก่กุศลที่เข้าถึงความเป็นมหัคคตะ คือเป็นรูปวจรกุศล อรูปาวจรกุศล มีความตั้งมั่น ห่างไกลกามธรรมได้…แต่ก็ยังเป็นโลกียะ

๔) นิพเพธภาคิยกุศล – ได้แก่กุศลที่เป็นโลกุตตระ คือมรรคจิต สามารถชำแรกกิเลส ทำลายกิเลสได้เป็นสมุจเฉทปหาณ เป็นกุศลที่พระพุทธเจ้าทรงยกย่องสรรเสริญ…ฯ

* ศีล :-

– หานภาคิยศีล เป็นศีลที่อยู่ในฝ่ายที่จะเสื่อมได้ง่าย ได้แก่ผู้ที่ไม่เข้าใจในศีล ในการรักษา ขาดคุณธรรมอันเป็นเครื่องสนับสนุนศีล มี หิริ โอตตัปปะ สติ…เป็นต้น บางครั้งเข้าใจศีสผิด กลายเป็นสีลพตปรามาส…จัดเป็นศีลที่เป็นกามาวจร คือประกอบอยู่ในมหากุศลจิต (บางครั้งก็หมายถึงศีลอันประกอบอยู่ในมหากุศลญาณวิปปยุตจิต คือ ไม่มีปัญญาประกอบ)

– ฐิติภาคิยศีล เป็นศีลที่ยังทรงอยู่ในกามาวจรจิต ที่ผู้ประพฤติปฏิบัติมีความเข้าใจในศีลนั้นพอสมควร มีคุณธรรม คือ หิริ โอตตัปปะ สติ เป็นต้น เข้าสนับสนุน แต่ก็ไม่เจริญก้าวหน้าไปกว่านั้น (บางครั้งก็หมายถึงศีลอันประกอบอยู่ในมหากุศลญาณสัมปยุตจิต)

– วิเสสภาคิยศีล เป็นศีลที่ประกอบอยู่ในรูปาวจร หรือ อรูปาวจรจิต มีความบริสุทธิ์ตั้งมั่น ด้วยอำนาจแห่งมหัคคจิตที่ถึงความเป็นใหญ่และประเสริฐ แต่ยังเป็นโลกียธรรมอยู่.

– นิพเพธภาคิยศีล เป็นศีลที่อยู่ในมรรคจิต ผลจิต คือ วิรตี ๓ ที่ประกอบเป็นมัคคสมังคี สามารถชำแรก กำจัดวีติกกมกิเลสได้เป็นสมุจเฉทปหาณ.

หมายเหตุ :

– ในคุณธรรมอื่น ๆ คือ…

หานภาคิยสมาธิ, ฐิติภาคิยสมาธิ, วิเสสภาคิยสมาธิ, นิพเพธภาคิยสมาธิ ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน

หานภาคิยปัญญา, ฐิติภาคิยปัญญา, วิเสสภาคิยปัญญา, นิพเพธภาคิยปัญญา ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน

————-

นิติเมธี