ทองย้อย แสงสินชัย
ทองย้อย แสงสินชัย
สถานการณ์ (๑)
(บาลีไทย)
อ่านว่า สะ-ถา-นะ-กาน
ประกอบด้วย สถาน + การณ์
“สถาน” เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “ฐาน” (ถา-นะ) แปลตามศัพท์ว่า “ที่ตั้งแห่งผล”
“ฐาน” ในบาลีใช้ในความหมายหลายอย่าง เช่น สถานที่, เขตแคว้น, ตำบล, แหล่ง, ที่อาศัย, ฐานะ, การตั้งอยู่, การดำรงอยู่, การหยุดอยู่, การยืน, ที่ตั้ง, ตำแหน่ง, เหตุ, โอกาส
ความหมายในภาษาไทย พจน.42 บอกไว้ว่า
- ฐาน : ที่ตั้ง, ที่รองรับ, ตําแหน่งหน้าที่, หลักฐาน, ลําดับความเป็นอยู่ในสังคม
- สถาน : ที่ตั้ง ที่, แหล่ง, ความเป็นไป, ความเป็นอยู่
“การณ์” บาลีเป็น “การณ” (กา-ระ-นะ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทำผล” ใช้ในความหมายว่า การกระทำ, วิธีทำ, การปฏิบัติ, การลงโทษ, การฆ่า, การงาน, หน้าที่, เหตุผล, เหตุ, ความจำเป็น
ความหมายในภาษาไทย พจน.42 บอกไว้ว่า
- การณ์ : เหตุ, เค้า, มูล, เช่น รู้เท่าไม่ถึงการณ์ สังเกตการณ์
สถาน + การณ์ = สถานการณ์ ในภาษาไทย พจน.42 บอกความหมายไว้ว่า “เหตุการณ์ที่กําลังเป็นไป เช่น สถานการณ์บ้านเมืองเป็นปรกติดี”
ในภาษาบาลี “ฐาน” กับ “การณ์” ในบางบริบทมีความหมายใกล้เคียงกัน เช่นหมายถึง “เหตุ” เหมือนกัน แต่ไม่พบคำว่า “ฐานการณ = สถานการณ์” ตามรูปคำและความหมายในภาษาไทย
คำว่า “สถานการณ์” ภาษาอังกฤษว่า situation
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล situation เป็นบาลีไว้หลายศัพท์ มีที่ใกล้กับ “สถานการณ์” มากที่สุดศัพท์หนึ่งว่า ปติฏฺฐาน (ปะ-ติด-ถา-นะ) แปลตามศัพท์ว่า “เหตุเฉพาะ” (คือเฉพาะหน้า หรือเฉพาะเวลาที่กำลังเป็นไป)
“ปติฏฺฐาน” ถ้าถอดเป็นไทย ก็ตรงกับ “ประดิษฐาน” (ปฺระ-ดิด-สะ-ถาน) เราใช้ในความหมายว่า ตั้งไว้, แต่งตั้งไว้ในตําแหน่งสูง
: ภาษา ถ่ายกันไปถ่ายกันมา ถ้าไม่ศึกษาให้ดีๆ ก็ตีกันยุ่ง
: คน พูดกันไปพูดกันมา ถ้าไม่ระวัง “สถานการณ์” ไว้ให้ดี เดี๋ยวก็ตีกันเละ
------------------------
สถานการณ์ [2]
ดูมัน แต่อย่าเป็นกับมัน
อ่านว่า สะ-ถา-นะ-กาน
ประกอบด้วยคำว่า สถาน + การณ์
(๑) “สถาน”
บาลีเป็น “ฐาน” อ่านว่า ถา-นะ รากศัพท์มาจาก ฐา (ธาตุ = ตั้งอยู่) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)
: ฐา + ยุ > อน : ฐา + อน = ฐาน (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “เป็นที่ตั้งแห่งผล”
“ฐาน” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ -
(1) สถานที่, เขตแคว้น, ตำบล, แหล่ง, ที่อาศัย, ส่วน [ของสิ่งใดๆ] (place, region, locality, abode, part)
(2) ภาวะ, สถานะ, สภาวะ (state, condition)
(3) ที่ตั้ง (location)
(4) อิริยาบถยืน (standing position)
(5) คุณลักษณะ, คุณภาพ, ตำแหน่ง (attribute, quality, degree)
(6) สิ่ง, ข้อ, จุด; ฐานะ, หนทาง, ประการ, เหตุผล [สำหรับการถือเช่นนั้น] (thing; item, point; grounds, ways, respects, [assumption] reason)
(7) ความคาดคิด, ข้อสมมุติ, หลักการ (supposition, principle)
(8 ) ทันทีทันใด (at once, immediately) (เช่นในคำว่า “ฐานโส” ซึ่งมักแปลกันว่า “โดยฐานะ” แต่ความหมายจริงๆ ในที่นี้ต้องแปลว่า “โดยพลัน” : “ฐานโส อุปกปฺปติ” = ย่อมสำเร็จโดยพลัน)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ฐาน” ไว้ 4 คำ ขอยกมาให้ดู 3 คำ ดังนี้ -
(1) ฐาน ๑ : (คำนาม) ที่ตั้ง เช่น ฐานทัพ, ที่รองรับ เช่น ฐานพระพุทธรูป. (ป.).
(2) ฐาน ๒, ฐาน-, ฐานะ : (คำนาม) ตำแหน่งหน้าที่ เช่น เธอต้องรับผิดชอบในฐานที่เป็นหัวหน้าห้อง; หลักฐาน, ลำดับความเป็นอยู่ในสังคม เช่น ทุกคนยอมรับรู้ฐานะในสังคมของเขา. (ป.).
(3) ฐาน ๓ : (คำสันธาน) เพราะ เช่น ถูกลงโทษฐานละเลยหน้าที่.
บาลี “ฐาน” สันสกฤตเป็น “สฺถาน”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า -
(สะกดตามต้นฉบับ)
“สฺถาน : (คำนาม) สถล, ที่, ตำแหน่ง; การอยู่; สมพาท, ความแม้น; อวกาศหรือมัธยสถาน; ที่แจ้งในเมือง, ทุ่ง, ฯลฯ; เรือน, บ้านหรือที่อาศรัย; บริเฉท; บุรี, นคร; สำนักงาร; บท, สถิติ; การหยุด; place, site, situation; staying; resemblance, likeness; leisure or interval; an open place in a town, a plain, &c.; a house, a dwelling; a chapter; a town, a city; an office; degree, station; halt.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “สถาน” ไว้ 2 คำ บอกไว้ดังนี้ -
(1) สถาน ๑ : (คำนาม) ที่ตั้ง เช่น สถานเสาวภา สถานพยาบาล สถานพักฟื้น สถานบริบาลทารก, ถ้าใช้ประกอบคำอื่นหมายถึง ที่, แหล่ง, เช่น โบราณสถาน ศาสนสถาน ฌาปนสถาน ปูชนียสถาน สังเวชนียสถาน; ประการ เช่น มีความผิดหลายสถาน. (ส.; ป. ฐาน).
(2) สถาน- ๒, สถานะ : (คำนาม) ความเป็นไป, ความเป็นอยู่, เช่น เขาอยู่ในสถานะยากไร้ เศรษฐกิจของประเทศไทยมีสถานะมั่นคง น้ำมีสถานะปรกติเป็นของเหลว.
(๒) “การณ์”
เขียนแบบบาลีเป็น “การณ” อ่านว่า กา-ระ-นะ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ) แล้วแปลง น เป็น ณ, “ทีฆะต้นธาตุ” คือ อะ ที่ ก-(รฺ) เป็น อา (กรฺ > การ)
: กรฺ + ยุ > อน = กรน > กรณ > การณ (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทำผล”
“การณ” ในบาลีใช้ในความหมายหลายอย่าง คือหมายถึง การกระทำ, วิธีทำ, การปฏิบัติ, การลงโทษ, การฆ่า, การงาน, หน้าที่, เหตุผล, เหตุ, ความจำเป็น (a deed, action, performance, an act imposed or inflicted upon somebody by a higher authority; punishment, killing, task, duty obligation, acting, action as material cause, intellectual cause, reason, necessity, needs)
บาลี “การณ” สันสกฤตก็เป็น “การณ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “การณ” ในสันสกฤตไว้ดังนี้ -
(สะกดตามต้นฉบับ)
“การณ : (คำนาม) เหตุ, มูล; ในตรรกศาสตร์, การณ์มีอยู่สามอย่าง; สมวายิการณ์, เหตุตรง; อสมวายิการณ์, เหตุอ้อม (หรือไม่ตรง); นิมิตตการณ์, เหตุบังเอินเปน; กริยา, การณ์; ฆาตกรรม, การเบียดเบียน; กรรมเมนทรีย์; เหตุหรืออุปกรณ์; มูล, มูลพัสดุ; เทพดา (อันเปนเหตุไกลหรือใกล้แห่งการสร้าง); พวกเสมียน; เครื่องดนตรีอย่างหนึ่ง; เพลงอย่างหนึ่ง; ทุกข์, เวทนา; การผลักลงนรก; โชฺยติษกาล; cause, motive, origin, principle; in logic, cause is of three kinds; Samavāyi kāraṇa, a direct cause; Asamavāyi kāraṇa, an indirect cause; Nimitta kāraṇa, an incidental cause; action, agency; killing, injuring; an organ of sense; an instrument or means; an element, elementary matter; a deity (as the remote or proximate cause of creation); a number of scribes; a kind of musical instrument; a sort of song; pain, agony; casting into hell; an astronomical period.”
บาลี “การณ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “การณ์” (กาน) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า -
“การณ์ : (คำนาม) เหตุ, เค้า, มูล, เช่น รู้เท่าไม่ถึงการณ์ สังเกตการณ์. (ป., ส.).”
สถาน + การณ์ = สถานการณ์ แปลตามศัพท์อนุวัตตามความหมายในภาษาไทยว่า “เหตุที่เกิดตามสถานะ”
“สถานการณ์” เป็นศัพท์บัญญัติ เทียบคำอังกฤษว่า situation
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล situation เป็นบาลีดังนี้:
(1) sannivesa สนฺนิเวส (สัน-นิ-เว-สะ) = การตั้งฐาน, การเตรียมตัว
(2) adhikāra อธิการ (อะ-ทิ-กา-ระ) = “การทำอย่างยิ่ง” > การลงมือทำ, เรื่องที่กำลังเกิด
(3) patiṭṭhāna ปติฏฺฐาน (ปะ-ติด-ถา-นะ) = “เหตุเฉพาะ” > เหตุเฉพาะหน้าหรือเฉพาะเวลาที่กำลังเป็นไป
(4) pada ปท (ปะ-ทะ) = ทางดำเนิน, เรื่องที่กำลังดำเนินไป
(5) avatthā อวตฺถา (อะ-วัด-ถา) = การกำหนด, การจัดวาง
(6) dasā ทสา (ทะ-สา) = ชายผ้า, ชายขอบ, เรื่องที่ยังจัดการไม่เสร็จ
ความหมายในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า -
“สถานการณ์ : (คำนาม) เหตุการณ์ที่กําลังเป็นไป เช่น สถานการณ์บ้านเมืองเป็นปรกติดี.”
..............
ดูก่อนภราดา!
: หยุดเป็น
: เย็นทันที
[full-post]
แสดงความคิดเห็น
ข้อมูลความคิดเห็นของท่าน จะถูกตรวจสอบก่อนทุกครั้ง ฯ