สมเกียรติ พลเดชอุดมคุณ
ถามว่า กิจที่ต้องกำหนดรู้ในทุกขสัจนั้น มีกี่ประเภท ? ๑ แต่ละประเภทมีประโยชน์อะไร ? ๑ ประเภทนั้นๆมีขอบเขตในวิปัสสนาญาณใด ? ๑
ตอบว่า กิจที่กำหนดรู้นั้น มี ๓ ประเภท คือ
๑. ญาตปริญญากิจ คือ กิจกำหนดรู้วิเสสลักษณะของนามและรูป เพื่อกระจายฆนสัญญา (ความสำคัญว่าเป็นกลุ่มก้อน) อันเป็นเหตุให้สำคัญว่าเป็นตัวเป็นตน มีขอบเขตในญาณที่ 1. คือ นามรูปปริเฉทญาณ (ญาณแยกนามแต่ละนาม รูป แต่ละรูป) และในญาณที่ 2 คือ ปัจจยปริคคหญาณ (ญาณจับปัจจัยได้)
๒. ตีรณปริญญากิจ คือ กิจกำหนดรู้สามัญญลักษณะของนามและรูป เพื่อความรู้ได้ไวเท่าทันสันตติ (ความสือต่อการเกิดดับของนามและรูปที่เป็นไปอย่างรวดเร็ว) อันเป็นเหตุให้เข้าใจว่าเที่ยง มีขอบเขตในญาณที่ 3 คือ สัมมสนญาณ (ญาณที่จับต้องลักษณะร่วมของนามรูปที่เป็นหมวดๆได้ เช่น หมวดขันธ์ หมวดธาตุ หมวดอายตะ เป็นต้น) โดยเห็นนามรูปดับเป็นหมวดๆ เพราะเนื่องอยู่กับสามัญญลักษณะ ถัดจากเห็นนามรูปเกิดในปัจจยปริคคหญาณที่เห็นเป็นอย่างๆ เพราะเนื่องอยู่กับวิเสสลักษณะ และในญาณที่ 4 คือ อุทยัพพยญาณ (ญาณที่เห็นนามรูปทั้งเกิดทั้งดับในญาณเดียวกัน)
๓. ปหาณปริญญา หรือ ปหานกิจ คือ กิจที่ตัณหาถูกละไป แม้ไม่เด็ดขาด เพราะยังไม่ถึงมรรค แต่ก็อ่อนกำลังลงแทบโงศรีษะไม่ขึ้น มีขอบเขตตั้งแต่ ญาณที่ 5-11 คือ
5) ภังคานุปัสสนาญาณ ญาณที่เห็นความแตกทำลายของนามรูปเนื่องๆ
6) ภยตูปัฏฐานญาณ ญาณที่เห็นนามรูปเกิดเนื่องๆในภพภูมิต่างๆเป็นภัยน่ากลัว
7) อาทีนวญาณ ญาณที่เห็นเนื่องๆว่า นามรูปไม่ว่าเป็นไปในภพภูมิไหนก็ล้วนมีแต่โทษ
8) นิพพิทานุปัสสนาญาณ ญาณที่เห็นเนื่องๆว่า การมีนามรูปน่าเบื่อหน่าย
9) มุญจิตุกัมยตาญาณ ญาณประสงค์ที่จะหลุดพ้นจากความมีนามรูป
10) ปฏิสังขาญาณ ญาณใคร่ครวญหาอุบายหลุดพ้นจากนามรูป
11) สังขารุเปกขาญาณ ญาณที่วางเฉยต่อนามรูป
สมดังที่ท่านพุทธโฆษาจารย์กล่าวไว้ในวิสุทธิมรรค (3/231) ว่า " ตตฺถ สงฺขารปริจฺเฉโต ปฏฺฐาย ยาว ปจฺจยปริคฺคหา ญาตปริญฺญาย ภูมิ. เอตสฺมึ หิ อนฺตเร ธมฺมานํ ปจฺจตฺตลกฺขณปฏิเวธสฺเสว อาธิปจฺจํ โหติ ฯเปฯ ภงฺคานุปสฺสนํ อาทิ กตฺวา อุปริปหานปริญฺญาย ภูมิ. " แปลว่า " ในการกำหนดเหล่านั้น ปัญญาจับตั้งแต่การกำหนดสังขารได้ ( คือปัญญาที่เรียกว่า นามรูปปริจเฉทญาณ) จนกระทั้งจับกำหนดปัจจัยได้ (คือ ปัญญาที่เรียกว่า นามรูปปัจจยปริคคหญาณ) เป็นขอบเขตแห่งญาตปริญญา. ก็ในระหว่างนี้ มีการแทงตลอดปัจจัตตลักษณะของธรรมทั้งหลายเป็นใหญ่.
ส่วนปัญญาจับตั้งแต่การจับต้องลักษณะร่วมเป็นหมวดๆ (คือปัญญาที่เรียกว่า สัมมสนญาณ) จนกระทั้งตามพิจารณาเห็นความเกิดขึ้นและดับไป (คือ ปัญญาที่เรียกว่า อุทยัพพยานุปัสสนาญาณ) เป็นขอบเขตแห่งตีรณปริญญา ก็ในระหว่างนี้ มีการแทงตลอดสามัญญลักษณะนั่นแหละ เป็นใหญ่.
ปัญญาเบื้องสูง จับตั้งแต่ตามพิจารณาเห็นแต่ความแตกทำลายไป ( คือปัญญาที่เรียกว่า ภังคานุปัสสนาญาณ) เป็นต้นไป เป็นขอบเขตแห่งปหานปริญญา "
ในคัมภีร์นิสยอักษรปัลลวะกล่าว เห็นด้วยกับท่านพุทธโฆษาจารย์ว่า ขอบเขตแห่งปหานปริญญาในทุกขสัจ สิ้นสุดที่สังขารุเปกขาญาณ เพราะอริยสัจ 4 มี 2 ส่วน คือ ส่วนที่เป็นโลกิยธรรม ได้แก่ ทุกขสัจ (โลกิยจิต 81 เจตสิกที่ประกอบ 51 เว้น โลภเจตสิกในฐานะเป็นสมุทัยสัจ และ รูป 28 รวมธรรม 160 ย่อแล้วก็คือ นามและรูปที่เป็นสังขารทุกข์) 1 และ สมุทัยสัจ (โลภเจตสิก) 1 ส่วนที่เป็นโลกุตตรธรรม ได้แก่ นิโรธสัจ (นิพพาน) 1 และ มรรคสัจ (องค์มรรค 8 ) 1
ในบรรดาวิปัสสนาญาณที่สูงกว่าสังขารุเปกขาญาณ (ญาณ ที่ 12, 13, 14, 15, 16) ที่พ้นจากขอบเขตการกำหนดรู้ทุกขสัจ (ปริญญากิจ) มีเหตุผลดังนี้
12. อนุโลมญาณ เป็นญาณที่ทำกิจอนุโลมให้เห็นอริยสัจทั้ง 4 เพราะสัจจญาณ และ กิจจญาณมีอานุภาพสูงสุดที่ญาณนี้
13. โคตรภูญาณ เป็นญาณที่ทำกิจข้ามโคตร ที่เกิดในมรรควิถีหน่วงนำเอานิพพานเป็นอารมณ์ได้เป็นครั้งแรกทั้งที่จิตเป็นโลกิยะอยู่ด้วยความพร้อมเพียงแห่งสัจจญาณ และกิจจญาณ เพื่อเปิดโอกาสให้กตญาณทำกิจได้ในมรรคญาณนั่นเอง
14. มรรคญาณ เป็นชื่อของปัญญาที่เกิดในมัคคจิต กระทำกิจอริยสัจจ์ 4 ให้สมบูรณ์ มีนิพพานเป็นอารมณ์ จิตเป็นโลกุตตรเพราะปหานกิเลสได้เด็ดขาด
15. ผลญาณ เป็นชื่อของปัญญาที่เกิดในผลจิต เป็นโลกุตตรจิตที่เสวยวิมุตติสุข จะเกิด 2-3 ขณะ เกิดถัดจากมัคคจิตโดยไม่มีระหว่างคั่น
16. ปัจจเวกขณญาณ เป็นปัญญาที่พิจารณามรรค, ผล, นิพพาน, กิเลสที่ละได้แล้ว, กิเลสที่ยังเหลืออยู่ เป็นญาณโลกิยญาณที่เกิดต่อจากมัคควิถี
-----------///----------
แสดงความคิดเห็น
ข้อมูลความคิดเห็นของท่าน จะถูกตรวจสอบก่อนทุกครั้ง ฯ