ทองย้อย แสงสินชัย
#บาลีวันละคำ (3,866)
ปฐมพยาบาล
ถ้าทำอย่างชำนาญก็ช่วยให้รอดได้
อ่านว่า ปะ-ถม-พะ-ยา-บาน
(ตามพจนานุกรมฯ)
ประกอบด้วยคำว่า ปฐม + พยาบาล
(๑) “ปฐม”
บาลี (ฐ ฐาน ไม่มีเชิง) อ่านว่า ปะ-ถะ-มะ รากศัพท์มาจาก -
(1) ปฐฺ (ธาตุ = พูด, กล่าว; สวด) + อม (อะ-มะ) ปัจจัย
: ปฐฺ + อม = ปฐม แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งอันเขาพูดขึ้นในเบื้องต้น” (2) “บทอันเขาสวดโดยเป็นบทที่สูงสุด”
(2) ปถฺ (ธาตุ = นับ) + อม (อะ-มะ) ปัจจัย, แปลง ถฺ เป็น ฐฺ
: ปถฺ + อม = ปถม > ปฐม แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขานับในเบื้องต้น”
“ปฐม” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ -
(1) เป็นปูรณสังขยา (เลขบอกลำดับที่): ที่หนึ่ง, ขึ้นหน้าที่สุด, ก่อน (the first, foremost, former)
(2) เป็นคุณนาม: ชั้นต้น, เป็นครั้งแรก (at first, for the first time)
(3) เป็นส่วนแรกของสมาส: ครั้งแรก, เร็วๆ นี้, ใหม่ๆ, เพิ่ง (first, recently, newly, just)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า -
“ปฐม, ปฐม- : (คำวิเศษณ์) ประถม, ลำดับแรก, ลำดับเบื้องต้น; ชั้นที่ ๑, เรียกเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นที่ ๑ ในตระกูลจุลจอมเกล้าว่า ปฐมจุลจอมเกล้า ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ. (ป.).”
(๒) “พยาบาล”
อ่านว่า พะ-ยา-บาน พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า -
“พยาบาล : (คำกริยา) ดูแลคนไข้, ปรนนิบัติคนไข้; (คำโบราณ) เอื้อเฟื้อเลี้ยงดู. (คำนาม) ผู้ดูแลคนไข้.”
พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “พยาบาล” เป็นภาษาอะไรหรือมาจากภาษาอะไร
คำนี้รูปร่างหน้าตาเหมาะที่จะเป็นภาษาบาลี แต่เมื่อตรวจสอบดูแล้วปรากฏว่า ไม่มีคำบาลีรูปนี้ปรากฏอยู่ในคัมภีร์บาลีฉบับใดๆ
เคยได้ยินผู้รู้ท่านสันนิษฐานว่า “พยาบาล” น่าจะมาจากคำว่า “พฺยาปาร”
บาลีมีคำว่า “พฺยาปาร” พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลว่า occupation, business, service, work (อาชีพ, ธุรกิจ, การบริการ, การงาน)
สันสกฤตมีคำว่า “วฺยาปาร” เหมือนบาลี
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ -
(สะกดตามต้นฉบับ)
“วฺยาปาร : (คำนาม) ‘พยาบาร’, การย์ ( = การงาน), กฤตยการย์ ( = กิจการ), ประโยค, การฝึกหัด occupation, business; practice, exercise.”
“พฺยาปาร” เขียนแบบไทยเป็น “พยาบาร” (ร เรือ สะกด) อ่านได้เสียงเท่ากับ “พยาบาล” แต่ความหมายไปกันคนละทาง
เป็นอันว่า “พยาบาล” กับ “พยาบาร” เป็นคนละคำและคนละความหมายโดยสิ้นเชิง และ “พยาบาล” ยังไม่พบในภาษาบาลี
ถ้าจะเกณฑ์ให้ “พยาบาล” เป็นคำบาลี ผู้เขียนบาลีวันละคำขอสันนิษฐานแบบ “ลากเข้าวัด” ว่า มาจาก พฺยาธิต ( = คนไข้) + ปาล ( = ผู้ดูแล, ผู้รักษา) ลบ “-ธิต” ออก คงเหลือ “พฺยา-”
: พฺยาธิต + ปาล = พฺยาธิตปาล > พฺยาปาล แปลว่า “ผู้ดูแลรักษาคนไข้”
ขอย้ำว่า นี่เป็นการสันนิษฐานแบบลากเข้าวัด ไม่พึงนำไปอ้างอิงยืนยันอย่างเป็นทางการในที่ใดๆ
นักเรียนบาลีท่านใดพบที่มาของศัพท์ที่เป็นหลักฐานชัดเจน ขอความกรุณานำเสนอร่วมบูรณาการ เพื่อเป็นองค์ความรู้ร่วมกัน จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง
ปฐม + พยาบาล = ปฐมพยาบาล อ่านตามหลักภาษาว่า ปะ-ถม-มะ-พะ-ยา-บาน (มีคำว่า -มะ- ด้วย) แต่ไม่มีใครอ่าน พจนานุกรมฯ ก็บอกคำว่า ปะ-ถม-พะ-ยา-บาน (ไม่มี -มะ-)
..............
นึกถึงคำว่า “บรมนาถบพิตร” อันเป็นสร้อยพระปรมาภิไธย คำนี้อ่านตามหลักภาษาว่า บอ-รม-มะ-นาด-ถะ-บอ-พิด (มีคำว่า -ถะ- ด้วย ระหว่าง นาถ + บพิตร)
ในประเทศไทยนี้ ผู้เขียนบาลีวันละคำได้ยินผู้อ่านว่า บอ-รม-มะ-นาด-ถะ-บอ-พิด (มีคำว่า -ถะ-) เพียง 3 ท่าน คือ -
(1) สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
(2) อาลักษณ์ สำนักพระราชวัง
(3) พลอากาศเอก หะริน หงสกุล อดีตประธานรัฐสภา
นอกนั้น (เท่าที่เคยได้ยิน) อ่านว่า บอ-รม-มะ-นาด-บอ-พิด (ไม่มี -ถะ-) กันทั้งบ้านทั้งเมือง
..............
“ปฐมพยาบาล” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า -
“ปฐมพยาบาล : (คำนาม) การปฏิบัติขั้นต้นยามฉุกเฉินตามวิธีแพทย์ก่อนลงมือรักษาพยาบาล.”
..............
ดูก่อนภราดา!
: ถ้าจะรักษาพระศาสนาให้ยืนนาน
: รักษาขั้นปฐมพยาบาลไม่เพียงพอ
[full-post]
แสดงความคิดเห็น
ข้อมูลความคิดเห็นของท่าน จะถูกตรวจสอบก่อนทุกครั้ง ฯ