ทองย้อย แสงสินชัย
#บาลีวันละคำ (4,271)
สหัสปฏิมัณฑ์พันคาถา
พุทธบูชาเทศน์มหาชาติ
อ่านว่า สะ-หัด-สะ-ปะ-ติ-มัน-พัน-คา-ถา
“สหัสปฏิมัณฑ์” เป็นคำศัพท์
“พันคาถา” เป็นคำแปล
(๑) “สหัส”
บาลีเป็น “สหสฺส” อ่านว่า สะ-หัด-สะ แปลว่า “พัน” (จำนวน 1,000 = หนึ่งพัน) (a thousand)
ภาษาไทยใช้เป็น “สหัส-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “สหัสสะ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า -
“สหัส-, สหัสสะ : (คำวิเศษณ์) หนึ่งพัน คือ ๑๐ ร้อย (๑,๐๐๐). (ป.; ส. สหสฺร).”
คำในภาษาไทยที่ขึ้นต้นด้วย “สหัส-” ก็อย่างเช่น -
สหัสธารา = “สายน้ำพันสาย” หมายถึง เครื่องโปรยน้ำให้เป็นฝอย โดยปริยายหมายถึงการสรงนํ้าของพระเจ้าแผ่นดิน
สหัสนัยน์, สหัสเนตร = “พันตา” หมายถึง พระอินทร์
สหัสรังสี = “พันแสง” หมายถึง ดวงอาทิตย์
สหัสวรรษ = “พันปี” หมายถึง รอบ 1,000 ปี (millennium)
(๒) “ปฏิมัณฑ์”
เขียนแบบบาลีเป็น “ปฏิมณฺฑ” อ่านว่า ปะ-ติ-มัน-ดะ รากศัพท์มาจาก ปฏิ (คำอุปสรรค = เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลับ) + มฑิ (ธาตุ = ประดับ) + อ (อะ) ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ต้นธาตุแล้วแปลงเป็น ณฺ (มฑิ > มํฑิ > มณฺฑิ), ลบสระหน้า คือ อิ ที่ (ม)-ฑิ (มฑิ > มฑ)
: ปฏิ + มฑิ = ปฏิมํฑิ > ปฏิมณฺฑิ > ปฏิมณฺฑ + อ = ปฏิมณฺฑ แปลตามศัพท์ว่า “การประดับ” หมายถึง เครื่องประดับ, การตกแต่ง, เครื่องตกแต่งหรือเครื่องแต่งตัวที่ฉูดฉาดหรูหรา (ornament, adornment, finery)
“ปฏิมณฺฑ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “ปฏิมัณฑ์” อ่านว่า ปะ-ติ-มัน
“ปฏิมัณฑ์” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 และน่าจะยังไม่มีใครใช้ในภาษาไทย จึงขอฝากไว้ในวงวรรณอีกคำหนึ่ง
สหสฺส + ปฏิมณฑ = สหสฺสปฏิมณฺฑ (สะ-หัด-สะ-ปะ-ติ-มัน-ดะ) แปลเท่าศัพท์ว่า “ประดับด้วยพัน” หมายถึง ประดับด้วยคาถาจำนวนหนึ่งพันคาถา เป็นคำที่มีเจตนามุ่งถึงมหาเวสสันดรชาดก
ขยายความ :
คำบาลีจริง ๆ ที่ท่านใช้ในคัมภีร์มักจะเป็น “สหสฺสปฏิมณฺฑิต” (สะ-หัด-สะ-ปะ-ติ-มัน-ดิ-ตะ) แปลตามสำนวนนิยมว่า “มหาเวสสันดรชาดกประดับประดาไปด้วยพระคาถาหนึ่งพันพระคาถา”
“สหสฺสปฏิมณฺฑ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สหัสปฏิมัณฑ์” ต่อด้วยคำว่า “พันคาถา” อันเป็นคำแปลขยายความ พูดควบกันเป็น “สหัสปฏิมัณฑ์พันคาถา” หมายถึง มหาเวสสันดรชาดกอันพระพุทธองค์ทรงแสดงเป็นพระคาถาคือบทร้อยกรองภาษาบาลี มีความยาวประมาณได้หนึ่งพันพระคาถา มีปรากฏในพระไตรปิฎกเล่มที่ 28
มหาเวสสันดรชาดกแบ่งเรื่องออกเป็นตอน ๆ เรียกว่า “กัณฑ์” ชื่อกัณฑ์และจำนวนพระคาถาแต่ละกัณฑ์มีดังนี้ -
..............
กัณฑ์ที่ ทศพร 19 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 2 หิมพานต์ 134 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 3 ทานกัณฑ์ 209 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 4 วนประเวศน์ 57 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 5 ชูชก 79 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 6 จุลพน 35 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 7 มหาพน 80 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 8 กุมาร 101 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 9 มัทรี 90 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 10 สักกบรรพ 43 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 11 มหาราช 69 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 12 ฉกษัตริย์ 36 พระคาถา
กัณฑ์ที่ 13 นครกัณฑ์ 48 พระคาถา
..............
บาลีวันละคำวันนี้เขียนเป็นพุทธบูชาในโอกาสที่วัดมหาธาตุวรวิหาร พระอารามหลวง จังหวัดราชบุรี จัดงานไหว้พระมหาธาตุประจำปี เริ่มงานวันขึ้น 12 ค่ำ เดือน 3 (คือวันนี้)
ภาคเช้าเป็นการทำบุญถวายอดีตเจ้าอาวาสและบูรพาจารย์ของวัด
ภาคเย็นมีเทศน์คาถาพัน
รุ่งขึ้นมีเทศน์มหาเวสสันดรชาดกเรียงกัณฑ์ไปจนจบครบทั้ง 13 กัณฑ์เป็นเวลา 3 วัน
สิ้นสุดงานในวันมาฆบูชา
ขอญาติมิตรโปรดอนุโมทนาบุญโดยทั่วกันเทอญ
..............
ดูก่อนภราดา!
: ให้ฟังเทศน์พันคาถา
บอกว่ามากนักหนาน่ารำคาญ
: ให้เงินพันล้าน
บอกว่าน้อยนิดไม่พอให้หนำใจ
[full-post]
แสดงความคิดเห็น
ข้อมูลความคิดเห็นของท่าน จะถูกตรวจสอบก่อนทุกครั้ง ฯ